Kluczowe zmiany w ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych

W dniu 14 sierpnia 2024 roku podpisana została ustawa z dnia 26 lipca 2024 roku o zmianie ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, ustawy o ochronie baz danych oraz ustawy o zbiorowym zarządzaniu prawami autorskimi i prawami pokrewnymi, zwana dalej ustawą nowelizującą, która to w znakomitej mierze weszła w życie z dniem 20 września 2024 roku. Jaki jest cel ustawy nowelizującej, jakie wprowadzana ona zmiany i dla kogo są one kluczowe?

Dostosowanie polskiego prawa autorskiego do unijnych dyrektyw

Ustawa nowelizująca wprowadza szereg zmian, mając na celu dostosowanie prawa polskiego do dwóch dyrektyw, tj.: dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/789 z dnia 17 kwietnia 2019 r. ustanawiającej przepisy dotyczące wykonywania praw autorskich i praw pokrewnych mające zastosowanie do niektórych transmisji online prowadzonych przez organizacje radiowe i telewizyjne oraz do reemisji programów telewizyjnych i radiowych oraz zmieniającej dyrektywę Rady 93/83/EWG, oraz dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/790 z dnia 17 kwietnia 2019 r. w sprawie prawa autorskiego i praw pokrewnych na jednolitym rynku cyfrowym oraz zmiany dyrektyw 96/9/WE i 2001/29/WE.

Wprowadzone zmiany dotyczą przede wszystkim ustawy z dnia 4 lutego 1994 roku o prawie autorskim i prawach pokrewnych, ale również ustawy z dnia 15 czerwca 2018 r. o zbiorowym zarządzaniu prawami autorskimi i prawami pokrewnymi czy ustawy z dnia 27 lipca 2001 roku o ochronie baz danych. Zmian jest wiele i odnoszą się one zarówno do twórców czy artystów wykonawców, wydawców prasy czy platform internetowych. Niemniej, w ramach niniejszej publikacji przedstawione zostaną po krótce jedynie te zmiany, które wprowadzono na gruncie ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, a przy tym, które są najbardziej istotne i budzą od chwili rozpoczęcia prac legislacyjnych nad ustawą nowelizującą największe zainteresowanie.

• Prawo współtwórców i artystów wykonawców utworów audiowizualnych do wynagrodzenia

W pierwszej kolejności warto wskazać na przyznane współtwórcom oraz artystom wykonawcom utworów audiowizualnych nowe, niezbywalne prawo do wynagrodzenia. Chodzi mianowicie o wynagrodzenie dla współtwórców oraz artystów wykonawców z tytułu publicznego udostępniania utworu lub artystycznego wykonania w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym (tzw. tantiemy), jak również z tytułu reemitowania utworu. Co istotne, wspomniane wynagrodzenie wypłacane ma być za pośrednictwem organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi i prawami pokrewnymi.

• Co dla twórców oraz artystów wykonawców?

Dodanym mocą ustawy nowelizującej art. 21(4) oraz art. 86(1) Prawa autorskiego (który w drodze wyjątku wejdzie w życie dopiero z dniem 20 lutego 2025 roku) zapewniono odpowiednio twórcom oraz artystom wykonawcom utworu literackiego, publicystycznego, naukowego, muzycznego lub słowno-muzycznego, w tym twórcom lub artystom wykonawcom opracowania takiego utworu, prawo do wynagrodzenia z tytułu publicznego udostępnienia utrwalenia artystycznego wykonania w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym.

• Nowe prawo pokrewne dla wydawców prasy

Ustawą nowelizującą wprowadzono nowe prawo pokrewne dla wydawców prasy mające na celu wzmocnienie profesjonalnych wydawnictw i redakcji w dobie ery cyfrowej, w tym usług online nazywanych agregatorami wiadomości jak np. Google. W świetle nowych przepisów wydawcom publikacji prasowej przysługuje – bez uszczerbku dla praw twórców i pozostałych uprawnionych – wyłączne prawo do rozporządzania publikacją prasową i korzystania z niej w zakresie:

• zwielokrotniania publikacji prasowej w celu korzystania z niej na polu eksploatacji, o którym mowa w pkt b);
• publicznego udostępniania publikacji prasowej w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niej dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym (tj. online).
• Prawo twórców utworów zamieszczanych w publikacjach prasowych

Uregulowano także kwestię wynagrodzenia twórców utworów zamieszczonych w publikacji prasowej. Twórcy ci mają prawo do 50% wynagrodzenia należnego wydawcy z tytułu korzystania z prawa do rozporządzania publikacją prasową i korzystania z niej, o którym mowa w pkt III powyżej.

• Gwarancja transparentności informacji dla twórców

Istotne zmiany poczyniono także w zakresie prawa twórców – przenoszących majątkowe prawa autorskie lub udzielających licencji – do informacji, od których zależy wysokość ich wynagrodzenia. Twórcom przyznano bowiem prawo do uzyskiwania cyklicznych (nie rzadziej jednak niż raz w roku i nie częściej niż raz na kwartał) informacji o sposobie eksploatacji ich praw i uzyskiwanych z tego tytułu przychodów, tj.:

• aktualnej informacji o przychodach z korzystania ze swojego utworu oraz
• wynagrodzeniu należnym w związku z tym korzystaniem, odrębnie dla każdego ze sposobów korzystania.

Powyższe ma na celu zagwarantować twórcom możliwość dokonania na bieżąco oceny wartości majątkowej przysługujących im praw i zestawienia z wysokością otrzymywanego wynagrodzenia i wyłącznie w tym celu uzyskane przez twórcę informacje mogą być wykorzystywane.

• Zasady ustalania wynagrodzenia za korzystanie z prawa pokrewnego do publikacji prasowych

Kolejną istotną zmianą jest określenie procedury dotyczącej ustalania wynagrodzenia za korzystanie z prawa pokrewnego do publikacji prasowych, o którym mowa w art. 99 (7) ust. 2 Prawa autorskiego (tj. omówionego w pkt III powyżej) oraz wyznaczenie organu właściwego do prowadzenia spraw w tym przedmiocie.

Wprowadzona przez ustawodawcę procedura zakłada w pierwszej kolejności próbę ustalenia wspomnianego wynagrodzenia przez strony, tj. wydawców prasy oraz podmiotów korzystających z ich treści w ramach świadczenia usług drogą elektroniczną w drodze negocjacji i mediacji. Dopiero, jeśli w ciągu 3 miesięcy strony nie osiągną porozumienia, sprawę rozpoznawać będzie Prezes Urzędu Komunikacji Elektronicznej, który rozstrzygnie o wartości wynagrodzenia lub sposobie jego obliczenia wydając w tym zakresie orzeczenie administracyjne podlegające zaskarżeniu do sądu.

• Nowe zasady odpowiedzialności platform internetowych.

Warto zwrócić także uwagę na fakt, że w świetle nowo dodanego art. 22(2) Prawa autorskiego, zasadą obecnie staje się ponoszenie przez dostawcę usług udostępniania treści online  – który bez wymaganej zgody uprawnionego dokonał publicznego udostępnienia utworu zamieszczonego przez usługobiorcę – odpowiedzialności z tytułu naruszenia prawa autorskiego. Dostawcy usług udostępniania treści online (tzw. platformy internetowe) mogą się wprawdzie z powyższej odpowiedzialności zwolnić, ale wyłącznie wówczas, gdy wykażą szczególne i wyczerpująco wskazane przez ustawodawcę okoliczności, np. dołożyli należytej staranności, aby zgodę uprawnionego z tytułu praw autorskich uzyskać.

Tytułem przykładu wskazać można na platformy takie jak Facebook czy YouTube, których dostawcy obecnie co do zasady ponosić będą odpowiedzialność z tytułu naruszenia prawa autorskiego, jeśli dopuszczą bez wymaganej zgody do publicznego udostępnienia utworu zamieszczonego na takiej platformie przez osobę z niej korzystającą.

Wskazać należy przy tym, że wobec faktu, iż ustawa nowelizująca weszła w życie w znakomitej części dopiero 20 września 2024 r., a w zakresie prawa dla artystów wykonawców omówionego w pkt II powyżej i uregulowanego w art. 86(1) ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych – wejdzie w życie z dniem 20 lutego 2025 roku, trudno jest jeszcze ocenić czy wprowadzone zmiany przyniosą oczekiwane efekty, czy zamierzoną ochronę właściwych grup społecznych uda się osiągnąć i ochrona ta będzie skuteczna. Wątpliwości te z pewnością zostaną zweryfikowane w najbliższej przyszłości wobec obserwacji tego jak przepisy wprowadzone ustawą nowelizująca są stosowane i egzekwowane w praktyce.