Nieujawnienie wierzycieli przez dłużnika, a związanie wierzycieli układem w postępowaniu restrukturyzacyjnym

Jednym z podstawowych celów każdego postępowania restrukturyzacyjnego jest zawarcie układu, tj. swoistego porozumienia pomiędzy dłużnikiem, a jego wierzycielami, określającego zasady dalszego zaspokajania wierzycieli i realizowania zaciągniętych zobowiązań, a umożliwiającego przy tym dłużnikowi uniknięcie upadłości.

Jakie znaczenie ma układ i dla kogo objęte nim ustalenia są wiążące?

Problematykę tę reguluje m.in. art. 166 ustawy z dnia 15 maja 2015 roku Prawo restrukturyzacyjne (dalej: Prawo restrukturyzacyjne).

W świetle art. 166 ust. 1 Prawa restrukturyzacyjnego układ zawarty w postępowaniu restrukturyzacyjnym jest wiążący dla tych wierzycieli, których wierzytelności objęte zostały, zgodnie ze wskazaną ustawą, układem. Na moc wiążącą układu nie ma przy tym wpływu w szczególności to czy wierzytelności danego wierzyciela zostały umieszczone wprost w spisie wierzytelności sporządzanym w toku postępowania, czy też to jak wierzyciel nad układem głosował. Układ wiąże zatem  zasadniczo również tych wierzycieli, których uznania dłużnik odmawiał i którzy wskutek wniesienia sprzeciwu stali się uczestnikami postępowania, którzy zostali dopuszczeni do udziału w sprawie przez sędziego – komisarza, a także, którzy w odrębnym postępowaniu sądowym uzyskali orzeczenie stwierdzające istnienie ich wierzytelności.

Nieujawnienie wierzycieli przez dłużnika

Na gruncie art. 166 ust. 2 Prawa restrukturyzacyjnego ustawodawca wprowadził jednak wyjątek od przyjętej generalnej zasady wiążącej mocy zatwierdzonego w postępowaniu restrukturyzacyjnym układu. Chodzi w tym względzie o przypadek, kiedy to dłużnik nie ujawnił danego wierzyciela i który to wierzyciel nie był uczestnikiem postępowania restrukturyzacyjnego.

O nieujawnieniu wierzycieli przez dłużnika na gruncie art. 166 ust. 2 Prawa restrukturyzacyjnego można mówić wówczas, gdy dłużnik mając wiedzę o istnieniu danej wierzytelności, nie wykazuje jej w jakikolwiek sposób w toku postępowania restrukturyzacyjnego, zarówno przygotowując spis wierzycieli na potrzeby wniosku restrukturyzacyjnego, jak i na dalszym etapie, w szczególności w trakcie przygotowywania do głosowania nad układem.

Z kolei wierzycielem, który nie był uczestnikiem postępowania restrukturyzacyjnego jest na gruncie art. 166 ust. 2 Prawa restrukturyzacyjnego wierzyciel, który nie brał i nie mógł brać w nim udziału pomimo dołożenia w tym względzie należytej staranności, np. w zakresie weryfikowania informacji o sytuacji finansowej swojego dłużnika.

Podkreślić przy tym należy, że na gruncie art. 166 ust. 2 Prawa restrukturyzacyjnego ustawodawca posługuje się pojęciem „wierzyciela” nieujawnionego przez dłużnika i niebędącego uczestnikiem postępowania, a nie zwrotem „wierzytelności”. Oznacza to, że układ traci swoją moc wiążącą jedynie względem nieujawnionego i niebędącego uczestnikiem postępowania restrukturyzacyjnego wierzyciela. Obojętne w tym względzie jest to czy zostały uwzględnione w toku postępowania wszystkie wierzytelności danego wierzyciela. Innymi słowy, jeśli w toku postępowania restrukturyzacyjnego ujawniony został dany wierzyciel i jest on uczestnikiem tego postępowania, ale nie ujawniono wszystkich jego wierzytelności, układ pozostaje dla tego wierzyciela wiążący.

Warunki wyłączenia wierzyciela z zakresu układu

Ponadto, istotne jest, że ustawodawca na gruncie art. 166 ust. 2 Prawa restrukturyzacyjnego posługuje się spójnikiem „i”, co oznacza, że aby doszło do wyłączenia wierzyciela z zakresu układu łącznie, musi dojść do spełnienia obu sformułowanych przesłanek, tj. zarówno nieujawnienia wierzyciela przez dłużnika w toku postępowania restrukturyzacyjnego, jak również jednocześnie nieposiadania przez niego statusu uczestnika tego postępowania.

Wobec powyższego przyjąć zatem można, że przepis art. 166 ust. 2 Prawa restrukturyzacyjnego nie znajdzie zastosowania, a w konsekwencji układ będzie wiążący, jeśli:

• doszło do ujawnienia wierzyciela w toku postępowania restrukturyzacyjnego – niezależnie od tego, czy ujawnione i uwzględnione zostały wszystkie jego wierzytelności – w sytuacji m.in. gdy na wierzyciela i jego wierzytelność wskazują księgi handlowe dłużnika lub inne dokumenty dłużnika lub wierzyciela;
• wierzyciel (i jego wierzytelność) wprawdzie nie został ujęty w spisie wierzytelności, ale wierzyciel ten posiadał wiedzę o toczącym się postępowaniu upadłościowym;
• wierzyciel zyskał status uczestnika postępowania restrukturyzacyjnego.

Przepis art. 166 ust. 2 Prawa restrukturyzacyjnego stanowi zatem regulację, której celem jest niewątpliwie ochrona interesów wierzycieli. Jeśli bowiem nie dojdzie do ujawnienia wierzyciela w toku postępowania restrukturyzacyjnego oraz nie stanie się on jego uczestnikiem, wierzyciel ten nie będzie związany postanowieniami układu zawartego i zatwierdzonego w postępowaniu restrukturyzacyjnym.

Ochrona interesów wierzycieli

Niemniej, zastrzec należy, iż powyższej ochrony ustawodawca nie udziela w sposób absolutny i bezwarunkowy. Wymaga bowiem od wierzycieli dołożenia przez nich należytej staranności we współpracy ze swoimi dłużnikami i monitorowania ich sytuacji prawno-ekonomicznej. Jedynie bowiem wówczas, gdy nie doszło do ujawnienia wierzyciela w toku postępowania restrukturyzacyjnego, a on sam nie wiedział i nie mógł – pomimo dołożenia należytej staranności – wiedzieć o toczącym się postępowaniu restrukturyzacyjnym, objęty zostanie on ochroną wynikającą z art. 166 ust. 2 Prawa restrukturyzacyjnego, a tym samym nie będzie związany układem i w konsekwencji jego wierzytelność trwać będzie w dotychczasowym kształcie.