Działa organów podatkowych, czyli procedury weryfikacji rozliczeń podatkowych

Podatki, czy też szerzej pojęte daniny publiczne, niczym mitologiczny Atlas, podtrzymujący sklepienie niebieskie, stanowią podstawę dochodów budżetu państwa oraz samorządów terytorialnych. Nie powinno dziwić więc, że organy podatkowe, których podstawową rolą jest zapewnienie skutecznego działania trybów machiny podatkowej, gromadzącej wpływy budżetowe, zostały wyposażone w narzędzia, do realizowania postawionych przed nimi celów.

Do najczęściej stosowanych narzędzi można zaliczyć te wskazane w Ordynacji podatkowej. Są nimi w szczególności:

• czynności sprawdzające,
• kontrola podatkowa,
• postępowanie podatkowe.

Choć w ww. ustawie „chronologia” przedstawienia tych procedur jest odmienna, to wskazana wyżej kolejność jest tą, która co do zasady powinna występować w ramach weryfikacji rozliczeń podatkowych podatnika, płatnika, czy inkasenta.

Czynności sprawdzające

Czynności te są niczym broń organów podatkowych o najmniejszy kalibrze. Opisano je w art. 272 do art. 280 Ordynacji podatkowej. Charakteryzują się jednak niskim stopieniem sformalizowania oraz ograniczonym zakresem zagadnień, których mogą dotyczyć.

W zasadzie, podmiot, którego rozliczenia podlegają czynnością sprawdzającym, może wcale o tym nie wiedzieć, nie ma tu bowiem postanowienia o wszczęciu, czy upoważnienie do prowadzenia czynności sprawdzających.

Omawiana procedura podatkowa znajdzie zastosowanie m.in.:

• w przypadku sprawdzenie terminowości składania deklaracji;
• wpłacania podatków;
• stwierdzenia formalnej poprawności deklaracji podatkowych;
• weryfikacji danych i dokumentów przedstawionych przez podatników dokonujących rejestracji podatkowej.

Kontrola podatkowa

Jako kolejne, cięższe działo, które może zostać wytoczone przez organy podatkowe, wymienić należy kontrolę podatkową, która została uregulowana na mocy art. 281 do art. 292 Ordynacji podatkowej. Tutaj nie ma już mowy o niskim stopniu formalizmu.

Procedura ta bowiem może zostać wszczęta po właściwym zawiadomieniu kontrolowanego podmiotu o zamiarze wszczęcia kontroli podatkowej w określonym zakresie. Termin na doręczenie takiego zawiadomienia został wyznaczony na nie mniej niż 7 dni a nie więcej niż 30 dni przed wszczęciem kontroli podatkowej.

Nierozpoczęcie przez organ podatkowy kontroli w wyznaczonym terminie spowoduje konieczność ponownego doręczenia zawiadomienia o zamiarze wszczęcia kontroli podatkowej. Ponadto, kontrolujący mogą wszcząć kontrolę na podstawie upoważnienia i po okazaniu legitymacji służbowej.

W wyjątkowych sytuacjach kontrola podatkowa może zostać wszczęta tylko „na legitymację służbową”. W tym przypadku upoważnienie do przeprowadzenia kontroli doręcza się kontrolowanemu w późniejszym terminie, nie  trzeba jednak wtedy doręczać zawiadomienia o zamiarze wszczęcia kontroli podatkowej.

Kontrola podatkowa wszczynana jest w sytuacji, w której zajdzie potrzeba wnikliwej i szczegółowej weryfikacji rozliczeń podatkowych kontrolowanego. Dotyczy też z reguły bardziej złożonych kwestii podatkowych niż czynności sprawdzające. Zgodnie z przepisami Ordynacji podatkowej, w trakcie kontroli podatkowej, kontrolowanemu przysługują określone prawa, ale ciążą na nim też pewne obowiązki wobec organów podatkowych. O czym warto pamiętać, to fakt, że kontrola podatkowa kończy się sporządzeniem protokołu kontroli podatkowej, do którego kontrolowany może złożyć zastrzeżenia lub wyjaśnienia, poparte stosownymi wnioskami dowodowymi. Ma na to 14 dni od dnia doręczenia protokołu z kontroli podatkowej. Złożenie  zastrzeżeń lub wyjaśnień jest istotne, bowiem ich nie złożenie będzie oznaczało, iż kontrolowany nie kwestionuje ustaleń przeprowadzonej kontroli.

Postępowanie podatkowe

Ostatnią procedurą przewidzianą w Ordynacji podatkowej do weryfikacji rozliczeń podatkowych, jest postępowanie podatkowe, zasady prowadzenia którego zajmują znaczną część Ordynacji podatkowej, bo mowa tu o regulacjach z art. 120 do art. 271 Ordynacji podatkowej. Można, a wręcz należy spodziewać się tu dużego stopnia sformalizowania działań zarówno organów podatkowych, jak i stron takiego postępowania. Zarówno przepisy dotyczące czynności sprawdzających (art. 280 Ordynacji podatkowej), jak i kontroli podatkowej (art. 292 Ordynacji podatkowej), w pewnym zakresie odwołują się do przepisów regulujących przebieg postępowania podatkowego.

Wskazać więc należy, że postępowanie podatkowe może zostać wszczęte na wniosek strony albo z urzędu przez organ podatkowy. W toku postępowania podatkowego wydawane są postanowienia i sporządzane są protokoły z różnych czynności podejmowanych przez organy podatkowe. Organy podatkowe zobowiązane są do przeprowadzenia postępowania dowodowego, ale i strona ma prawo żądać przeprowadzenia dowodów. W zasadzie postępowanie dowodowe, zmierzające do ustalenia stanu faktycznego i określenia skutków podatkowych z nim związanych, stanowią clou postępowania podatkowego. Dlatego istotne jest, aby strona takiego postępowania znała uprawnienia i obowiązki przynależne zarówno jej, jak i organom podatkowym. Na wspomniane wyżej postanowienia wydawane w toku postępowania podatkowemu przysługuje stronie prawo wniesienia, w terminie 7 dni od jego doręczenia, organu odwoławczego, zażalenia. Podobnie, w przypadku decyzji, która rozstrzyga sprawę co do jej istoty, stronie przysługuje prawo wniesienia, do organu w odwoławczego, odwołania od decyzji. Strona ma na to 14 dni od dnia doręczenia jej decyzji.

Organy podatkowe dysponują szerokim wachlarzem możliwości w zakresie kontroli rozliczeń podatkowych różnych podmiotów. Co istotne, powinny one za każdym razem właściwie dopasować wybraną procedurę do problemu, tak aby przysłowiowo nie strzelać z armaty do wróbla. Także w odwrotnym kierunku, istotny jest prawidłowy dobór procedury, tak aby złożonego problemy nie rozstrzygać w ramach np. czynności sprawdzających, które mogą być niewłaściwym trybem rozwiązywania spraw wymagających przeprowadzenia postępowania dowodowego.

Warto także mieć na uwadze doniosłość skutków związanych z wydaniem protokołu kontroli podatkowej oraz decyzji w postępowaniu podatkowym. W tym kontekście zawsze warto rozważyć udział pełnomocnika profesjonalnego, który dopilnuje aby organy podatkowe respektowały prawa strony w toku prowadzonych procedur podatkowych.

radca prawny Michał Drozdyk